Tôi không biết ở các ngoại ngữ thông dụng của thế giới thì ra sao, có đặc tính này hay không, nếu có thì có đến mức nào, nhưng tôi biết, trong tiếng Việt khả năng trừu tượng hóa của các từ thành một sức chuyển tải lớn hơn chính từ đó, rất phổ biến và đó như một nét độc đáo một mặt làm phong phú cho mình, mặt khác gây khó cho người nước ngoài hoặc sinh trưởng ở hải ngoại khi họ tiếp cận với tiếng nước tôi. Đó là có những từ “cõng” trên lưng nó khá nhiều nghĩa đôi khi chẳng liên quan gì với nhau. Thường là một từ chỉ thị điều gì đó, vật gì đó cụ thể rồi được nâng cao, đưa đi xa để chỉ thị một hiện tượng, tâm trạng, khái niệm trừu tượng, ăn ý là một thí dụ.
Ăn là động tác nhai, nghiền thực phẩm để đưa xuống bụng, một động tác cơ học, sinh lý và hóa học. Vậy mà rồi không hiểu do đâu, động tác này lại biến thể (như thơ lục bát biến thể) đi khá xa. Ăn gian nói dối, ăn hiền ở lành thành phạm trù đạo đức, ăn nói ám chỉ khả năng biểu hiện giao tiếp bằng ngôn ngữ của một người, ăn vạ là hành vi của kẻ đuối lý mà lỳ v.v... và v.v... chẳng còn ai nhớ gì đến động từ ăn lúc ban đầu. Ăn cắp, ăn trộm có lẽ nào vừa trộm, cắp vừa… nhai? Ăn tiền đâu có phải bỏ tờ giấy vào miệng và nhai như nhai cơm? Các đầy tớ của dân có máu ăn bẩn hẳn biết rõ điều này của ngôn ngữ Việt. Người công chức lương thiện ăn lương nhà nước ắt thấm thía đồng lương ấy như thế nào! Người đẹp nào cũng buồn nếu mình không ăn ảnh lúc đứng trước ống kính. Dạy trẻ con tiếng Việt chắc hơi khó vì hai chữ ăn ảnh này khi mà với chúng, ăn mới chỉ có nghĩa hết sức cụ thể. Dân đánh cờ chắc quen với từ ăn quân mà nghe nói có người đã xổ Tây thành… I eat you nghe muốn ù té chạy vì mất mạng tới nơi!
Nói, động từ phát âm thành lời nhưng rất xa nó là đám nói (phương ngữ Nam bộ) lại là một cái lễ trong hôn nhân, miền Bắc kêu là đám hỏi! Khi đi với năng thành nói năng là tính cách của người có văn hóa (hay vô, thiếu, nói năng dịu dàng, nói năng từ tốn, nói năng bỗ bã… là một cách tự phân loại mình!
Thơ Cung Trầm Tưởng do Phạm Duy phổ nhạc “Lên xe tiễn em đi/ Chưa bao giờ buồn thế…/” thì quá thấm thía bởi em đi (bằng xe lửa, máy bay) để lại một người trên sân ga, sân bay làm sao kẻ ở không buồn mà là chưa bao giờ buồn thế cho được?. Nhưng khi đọc câu “ Khóc đi em, khóc đi em…” của ông thì đừng có vừa đi vừa khóc mà làm trò cười cho thiên hạ vốn đông ở sân ga! Tương tự, “ngủ đi em mộng bình thường” (Huy Cận) thì nếu là người VN mà hiểu vừa đi vừa ngủ thì… mộng du hoặc kinh dị hơn, quỷ nhập tràng! Ăn đi, chết đi, nín đi… không có chi liên quan đến chân cẳng, đi là hư từ kèm vào để chỉ mệnh lệnh cách, mắng mỏ đó thôi!
Khi bị Tú bà đưa giam lỏng ở lầu Ngưng Bích, Kiều buồn thê thiết, dằng dặc “Buồn trông ngọn nước mới sa/ Mây trôi man mác biết là về đâu” thì đó, buồn là cảm giác của tâm hồn còn như buồn ngủ thì rõ ràng buồn đã thoát ly trạng thái tâm hồn trở thành trạng thái sinh lý biểu hiện bằng đầu óc lơ mơ ngầy ngật và đôi mắt sụp mi xuống! Chưa hết, thọc nách cho một cái bèn cười rú lên“ nhột quá” nếu là dân Nam bộ, và “buồn chết mất” khi là dân Bắc hà!
Trong tiếng Việt, từ MẸ là từ được sử dụng rộng trên nhiều lãnh vực. Từ chỗ là danh từ chỉ người phụ nữ sinh ra mình được nâng cao thành từ chỉ thiên nhiên: sông cái (cái = mẹ), đường cái , cửa cái, quê mẹ, đất mẹ, tiếng mẹ đẻ, mẫu tự (chữ cái), những cái gì sinh ra và là cái gốc của những cái khác. Và cả muôn loài muông thú cũng được hưởng ân sủng mang lấy tấm lòng nhân hậu này: gà mẹ, mèo mẹ, bò mẹ, chó mẹ… hầu như đó cũng là biểu hiện sự nhân từ, bao la và che chở. Ngày nhỏ sang nhà hàng xóm tôi lò dò vào bếp mà không biết nơi đó có ổ chó con, bị chó mẹ làm cho một trận bay hồn bạt vía vì… mẹ bảo vệ đàn con thơ dại của mẹ! Tên các cơ quan, trường học hay nhất, gợi cảm nhất, mang dấu ấn nhất… là trường Mẫu giáo, nơi các cô dạy cháu ăn, ngủ, vệ sinh, gọi tên mọi thứ xung quanh, tự khẳng định, hòa nhập như mẹ dạy con, thay mẹ dạy con.
Tuy nhiên, khi đọc Số Đỏ nghe câu cửa miệng của Xuân Tóc Đỏ “Chả nước mẹ gì” thì thật tình không hiểu được từ mẹ trong cụm từ của thằng láu cá này nghĩa chính xác là gì!
Ăn là động tác nhai, nghiền thực phẩm để đưa xuống bụng, một động tác cơ học, sinh lý và hóa học. Vậy mà rồi không hiểu do đâu, động tác này lại biến thể (như thơ lục bát biến thể) đi khá xa. Ăn gian nói dối, ăn hiền ở lành thành phạm trù đạo đức, ăn nói ám chỉ khả năng biểu hiện giao tiếp bằng ngôn ngữ của một người, ăn vạ là hành vi của kẻ đuối lý mà lỳ v.v... và v.v... chẳng còn ai nhớ gì đến động từ ăn lúc ban đầu. Ăn cắp, ăn trộm có lẽ nào vừa trộm, cắp vừa… nhai? Ăn tiền đâu có phải bỏ tờ giấy vào miệng và nhai như nhai cơm? Các đầy tớ của dân có máu ăn bẩn hẳn biết rõ điều này của ngôn ngữ Việt. Người công chức lương thiện ăn lương nhà nước ắt thấm thía đồng lương ấy như thế nào! Người đẹp nào cũng buồn nếu mình không ăn ảnh lúc đứng trước ống kính. Dạy trẻ con tiếng Việt chắc hơi khó vì hai chữ ăn ảnh này khi mà với chúng, ăn mới chỉ có nghĩa hết sức cụ thể. Dân đánh cờ chắc quen với từ ăn quân mà nghe nói có người đã xổ Tây thành… I eat you nghe muốn ù té chạy vì mất mạng tới nơi!
Nói, động từ phát âm thành lời nhưng rất xa nó là đám nói (phương ngữ Nam bộ) lại là một cái lễ trong hôn nhân, miền Bắc kêu là đám hỏi! Khi đi với năng thành nói năng là tính cách của người có văn hóa (hay vô, thiếu, nói năng dịu dàng, nói năng từ tốn, nói năng bỗ bã… là một cách tự phân loại mình!
Thơ Cung Trầm Tưởng do Phạm Duy phổ nhạc “Lên xe tiễn em đi/ Chưa bao giờ buồn thế…/” thì quá thấm thía bởi em đi (bằng xe lửa, máy bay) để lại một người trên sân ga, sân bay làm sao kẻ ở không buồn mà là chưa bao giờ buồn thế cho được?. Nhưng khi đọc câu “ Khóc đi em, khóc đi em…” của ông thì đừng có vừa đi vừa khóc mà làm trò cười cho thiên hạ vốn đông ở sân ga! Tương tự, “ngủ đi em mộng bình thường” (Huy Cận) thì nếu là người VN mà hiểu vừa đi vừa ngủ thì… mộng du hoặc kinh dị hơn, quỷ nhập tràng! Ăn đi, chết đi, nín đi… không có chi liên quan đến chân cẳng, đi là hư từ kèm vào để chỉ mệnh lệnh cách, mắng mỏ đó thôi!
Khi bị Tú bà đưa giam lỏng ở lầu Ngưng Bích, Kiều buồn thê thiết, dằng dặc “Buồn trông ngọn nước mới sa/ Mây trôi man mác biết là về đâu” thì đó, buồn là cảm giác của tâm hồn còn như buồn ngủ thì rõ ràng buồn đã thoát ly trạng thái tâm hồn trở thành trạng thái sinh lý biểu hiện bằng đầu óc lơ mơ ngầy ngật và đôi mắt sụp mi xuống! Chưa hết, thọc nách cho một cái bèn cười rú lên“ nhột quá” nếu là dân Nam bộ, và “buồn chết mất” khi là dân Bắc hà!
Trong tiếng Việt, từ MẸ là từ được sử dụng rộng trên nhiều lãnh vực. Từ chỗ là danh từ chỉ người phụ nữ sinh ra mình được nâng cao thành từ chỉ thiên nhiên: sông cái (cái = mẹ), đường cái , cửa cái, quê mẹ, đất mẹ, tiếng mẹ đẻ, mẫu tự (chữ cái), những cái gì sinh ra và là cái gốc của những cái khác. Và cả muôn loài muông thú cũng được hưởng ân sủng mang lấy tấm lòng nhân hậu này: gà mẹ, mèo mẹ, bò mẹ, chó mẹ… hầu như đó cũng là biểu hiện sự nhân từ, bao la và che chở. Ngày nhỏ sang nhà hàng xóm tôi lò dò vào bếp mà không biết nơi đó có ổ chó con, bị chó mẹ làm cho một trận bay hồn bạt vía vì… mẹ bảo vệ đàn con thơ dại của mẹ! Tên các cơ quan, trường học hay nhất, gợi cảm nhất, mang dấu ấn nhất… là trường Mẫu giáo, nơi các cô dạy cháu ăn, ngủ, vệ sinh, gọi tên mọi thứ xung quanh, tự khẳng định, hòa nhập như mẹ dạy con, thay mẹ dạy con.
Tuy nhiên, khi đọc Số Đỏ nghe câu cửa miệng của Xuân Tóc Đỏ “Chả nước mẹ gì” thì thật tình không hiểu được từ mẹ trong cụm từ của thằng láu cá này nghĩa chính xác là gì!
Tác giả bài viết: Cao Thoại Châu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét