ĐỨC GIÁM MỤC ĐAMINH HOÀNG VĂN ĐOÀN,OP. (1912 – 1974).

 

ĐỨC GIÁM MỤC ĐAMINH HOÀNG VĂN ĐOÀN,OP. (1912 – 1974). Giám mục Việt Nam tiên khởi G.p Bắc Ninh.

8. ĐỨC GIÁM MỤC ĐAMINH HOÀNG VĂN ĐOÀN,OP. Vị giám mục Việt Nam tiên khởi của G.p Bắc Ninh, và là giám mục xuất thần từ Dòng Đaminh.

Đức cha Đaminh Hoàng Văn Đoàn sinh ngày 05-11-1912 tại Thôn Đông, làng Trà Lũ Đoài thuộc giáo xứ Phú Nhai, giáo phận Bùi Chu, tỉnh Nam Định.

Thân phụ là cụ Hoàng Văn Nhu, một nhà Nho uyên thâm, sinh được 12 người con (7 trai, 5 gái) mà Hoàng Văn Đoàn là người con thứ hai trong gia đình được cha mẹ đặt tên là Thứ.

Cậu Thứ hiền lành đạo đức, thông minh chăm học và sớm có chí hướng đi tu làm linh mục, được Cha già Đa Minh Lịch nhận làm nghĩa tử, đổi tên là Đoàn.

Năm 1927, cậu Đoàn lên 15 tuổi, được vào Tiểu chủng viện Ninh Cường, cùng năm với người bạn quê ở An Lập, Thái Bình, là Giuse Trương Cao Đại, sau này làm Giám mục Hải Phòng.

Năm 1932, vào Giáo Hoàng chủng viện Nam Định do các linh mục Đa Minh phụ trách. Học 3 năm Triết lý, Thầy Đoàn tỏ ra có trí tuệ xuất sắc và lòng đạo đức vượt trội.

Năm 1935, Thầy xin gia nhập dòng Đa Minh tại Quần Phương cùng với hai người bạn là Giuse Trương Cao Đại và Micae Tuần. Ngày 31-08-1936 Thầy Đoàn được khấn dòng tại Quần Phương. Qua đầu năm sau, Thầy cùng một số Thầy khác được sang Hương Cảng học tại Rosaryhill, một trung tâm đào tạo tu sĩ dòng Đa Minh cho châu Á.

Năm 1938, bề trên dòng lại gửi Thầy đi du học Pháp, vào trường dòng Saulchoir, nơi đào tạo sinh viên của 15 quốc tịch trên thế giới.

Năm 1939 Thầy lại được đi Paris, học tại nhà dòng Etoiles đồng thời theo lớp văn chương ở đại học Sorbonne, một đại học đường nổi tiếng lâu đời của nước Pháp.

Cũng năm 1939 Thầy được khấn trọn đời tu sĩ dòng Đa Minh và ngày 24-12-1939 được phong chức linh mục tại Paris do Đức Hồng Y Verdier chủ phong.

Sau đó, linh mục Hoàng Văn Đoàn tiếp tục học thêm và đỗ Tiến sĩ Thần học, Cử nhân Thánh kinh, năm 1944.

Trong 2 năm sau chiến tranh, 1945-1946 ở Pháp, linh mục Hoàng Văn Đoàn giảng dạy tiếng Hy lạp, Do thái và La tinh tại nhà dòng thánh Maximin và tại Collège Sète, đồng thời làm Tuyên úy cho Việt kiều lao động tại Pháp. Cha còn nhận chăm sóc giúp đỡ những người được gọi là “tội lỗi” trú ngụ tại nhà Grotte de Sainte Baume để sám hối đền tội. Cha còn thường đi thuyết giảng hoặc diễn thuyết ở các nơi như Pronille, Vienne, Grenoble, La Voule-sur-Rhône và nhất là ở Sanatorium Thorenc.

Năm 1946, sang Roma ngụ tại đại học Angelico của dòng Đa Minh để theo học ở viện Institulum Biblicum, học chuyên sâu tiếng Semetico (tiếng Do thái), đỗ Cử nhân Triết học. Và đặc biệt, cha là người Việt Nam đầu tiên lấy được bằng tốt nghiệp ngôn ngữ Semetico và Tú tài Kinh Thánh ở Roma, báo Observator Romano viết bài ca tụng cha Hoàng Văn Đoàn.

Cuối năm 1946, cha rời Roma về Việt Nam giữa lúc khói lửa chiến tranh Việt-Pháp lan tràn khắp cả nước. Cha phải lưu trú ở Hải Phòng. Giám mục Hải Phòng bấy giờ là Đức cha Francisco Gomez (Lễ) nhờ linh mục Hoàng Văn Đoàn nhận quyền Chính xứ họ đạo Hồng Gai vì giáo phận thiếu linh mục.

Giáo xứ Hồng Gai, một giáo xứ nghèo, nằm phía cực Đông Bắc biên giới Việt-Hoa. Khi linh mục Hoàng Văn Đoàn vui vẻ đến nhận xứ thì giáo dân đã tan tác tha phương vì chiến sự, ngôi nhà thờ trên Núi Đạo đã bị quân đội Tưởng Giới Thạch tàn phá khi tràn qua biên giới tiến vào miền Bắc, chỉ còn thấy mấy bức vách chơ vơ hoang tàn…

Cha Hoàng Văn Đoàn nổ lực xây lại nhà thờ, Nhà Chung, tập họp giáo dân, củng cố các hội đoàn, giáo dục tình tương thân tương trợ cho giáo dân. Cha còn củng cố các phường trống, phường trắc, phường bát âm để hỗ trợ và tăng phần sống động trang trọng các nghi lễ tôn giáo. Cha vận động mở trường dạy chữ, dạy giáo lý cho thiếu nhi. Cha chăm lo đời sống cho giáo dân, kiếm công ăn việc làm cho họ.

Là một tu sĩ Dòng và là giáo sư đại học nhưng khi ở cương vị linh mục Chính xứ, cha phát huy năng lực trí tuệ và nhiệt tâm phục vụ giáo dân trong giáo xứ trách nhiệm của mình.

Ngày 12-08-1949 linh mục Hoàng Văn Đoàn phải từ giã giáo dân Hồng Gai vì được lệnh sang Hương Cảng làm giáo sư khoa Kinh Thánh, tiếng Pháp, tiếng Hy lạp cho sinh viên tu viện Đa Minh.

Cho đến ngày 12-03-1950 Tòa thánh bổ nhiệm linh mục Hoàng Văn Đoàn làm Giám mục Hiệu tòa Sacca, Đại diện Tông tòa lãnh đạo giáo phận Bắc Ninh, kế nhiệm Đức cha Artaraz (tên VN : Chỉnh) qua đời ngày 21-12-1947 tại Tây ban nha.

Đức cha Hoàng Văn Đoàn là vị Giám mục Việt Nam tiên khởi của giáo phận Bắc Ninh và là vị Giám mục người Việt Nam đầu tiên của dòng Đa Minh cống hiến cho Giáo hội.

Lễ tấn phong cử hành tại Roma, ngày 03-09-1950.

Khẩu hiệu giám mục : "Tôi sẽ rao truyền danh Chúa cho các anh em tôi"

Lãnh đạo giáo phận Bắc Ninh trong bối cảnh khói lửa chiến tranh Việt-Pháp dần đi vào những giai đoạn quyết liệt từ 1947-1950-1954. Tỉnh Bắc Ninh nằm trong vùng chiến sự. Khu Tòa Giám mục Bắc Ninh chỉ còn một đống gạch vụn, Đức cha phải trú trong phòng mặc áo của nhà thờ Chính tòa, tòa nhà duy nhất tồn tại.

Đức cha ra tay tái thiết. Sau hai chuyến sang Hoa Kỳ năm 1950 và 1952, Đức cha có một nguồn tài chính để xây lại nhà Chung, trường Trung học Vinh sơn Liêm, lập ấn quán Chơn phước Cẩm. Đức cha bận tâm hơn cả là việc đào tạo hàng giáo sĩ : Tiểu chủng viện được tổ chức qui mô, một lúc tuyển chọn 8 linh mục trẻ xuất ngoại du học.

Giữa lúc giáo phận đang tiến triển nhiều mặt thì đất nước tạm chia đôi bằng hiệp định Genève, giáo dân di cư vào Nam.

Đức cha Hoàng Văn Đoàn nhất quyết ở lại Bắc Ninh với giáo dân còn khoảng 55.000 người, chỉ còn 1 cha dòng Đa Minh (là cha Phạm Quang Chiêu) và 6 linh mục triều. Lập trường của Đức cha được Tòa thánh tán thưởng qua bức điện văn gọi Ngài là “người anh dũng tuyên xưng Đức Kitô” (“vaillant confesseur du Christ”). Đức cha còn một mình, khi ở Bắc Ninh, khi sang Xuân Hòa, kiêm nhiệm nhiều giáo xứ.

Ngày 29-09-1955, đến 5 giờ chiều Đức cha cưỡi xe đạp lên làm lễ bổn mạng cho giáo xứ Ngọc Lâm (Bắc Giang), đoạn đường dài 15 cây số, tới nơi thì trời đã nhá nhem tối. Dân địa phương thấy một người to lớn, râu quai nón phương phi thì tưởng là một ông Tây, liền đuổi bắt, Đức cha luống cuống té ngã gãy xương chân. Dân địa phương bắt được, mặc dù Đức cha nói mình là người Việt và là Giám mục Bắc Ninh, nhưng họ không tin và giam Đức cha suốt đêm ấy. Hôm sau Đức cha bị áp giải lên Công An tỉnh Bắc Giang. Sau khi xác nhận Đức cha đúng là người Việt, cơ quan Công An trả tự do cho Ngài.

Sau một thời gian băng bó ở Bắc Ninh trong hoàn cảnh thiếu thuốc men, phương tiện, không đi lại được, Đức cha Trịnh Như Khuê đưa Đức cha Hoàng Văn Đoàn về Hà Nội. Bác sĩ Huard chiếu điện, ông khuyên Đức cha sang Hồng Kông vì bệnh viện Hà Nội không đủ phương tiện. Chính quyền cho phép Đức cha tự do đi Hồng Kông chữa trị. Sau 6 tháng, khi chân đã tạm ổn định, Đức cha xin trở về giáo phận Bắc Ninh nhưng chính quyền Hồng Kông từ chối. Đức cha đành ở lại Hồng Kông dạy Triết học và Cổ ngữ tại học viện Rosaryhill.

Tháng 10 năm 1960, theo ý Tòa thánh, Đức cha trở về miền Nam Việt Nam, nhận chức Giám đốc Giáo hoàng chủng viện Albert Phú Nhuận, đồng thời dạy Triết học ở đại học Đà Lạt.

Còn giáo phận Bắc Ninh, từ khi Đức cha Hoàng Văn Đoàn rời khỏi, Đức cha Phêrô Khuất Văn Tạo (1902-1977), Giám mục Hải Phòng kiêm nhiệm Giám quản. Cho tới năm 1963, Tòa thánh bổ nhiệm linh mục Phaolô Phạm Đình Tụng làm Giám mục Chính tòa Bắc Ninh. (Theo LM. Bùi Đức Sinh, “Dòng Đa Minh trên đất Việt”, Tập II, Sàigòn 1967, tr. 235-237).

Ngày 18-01-1963 Đức cha Hoàng Văn Đoàn nhận được sắc lệnh Tòa thánh bổ nhiệm làm Giám mục Chính tòa Qui Nhơn thay Giám mục Phạm Ngọc Chi (1909-1984) ra nhận giáo phận Đà Nẵng. Ngày 29-04-1963 tại tu viện Albert Phú Nhuận, tỉnh dòng Đa Minh tổ chức tiệc tiễn đưa Đức cha Hoàng Văn Đoàn. Tham dự có Khâm sứ Tòa thánh Salvator Asta, Đức Ông De Nittis, Bề trên giáo phận Sàigòn linh mục Trần Thanh Khâm, Đức cha Trương Cao Đại…

Hôm sau, 30-04-1963 Đức cha Hoàng Văn Đoàn đáp máy bay ra Qui Nhơn nhậm chức. Cùng đi, có Khâm sứ Tòa thánh, Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình (1910-1995), Tổng Giám mục Ngô Đình Thục (1897-1984)…

Giáo phận Qui Nhơn từ đây chỉ gồm 3 tỉnh : Quảng Ngãi, Bình Định và Phú Yên, Đức cha Hoàng Văn Đoàn tiếp tục hoàn chỉnh những công trình mà Đức cha Phạm Ngọc Chi đã thực hiện từ tháng 07-1957.

Sức khỏe của Đức cha ngày càng suy giảm, nhất là đôi mắt ngày càng yếu gần như mù lòa, Đức cha Đa Minh Hoàng Văn Đoàn từ trần ngày 20 tháng 05 năm 1974 tại Tòa Giám mục Qui Nhơn, thọ 62 tuổi với 24 năm làm Giám mục, trong đó có 5 năm Giám mục Bắc Ninh, 11 năm Giám mục Qui Nhơn.

Nguồn tổng hợp